 Хуучир
хөгжим нь монгол ардын үндэсний чавхдаст, хилт хөгжмийн нэгэн төрөл
зүйл хөгжим юм. Хөгжим судлаач Г.Бадрах монгол хөгжмийн түүх номондоо,
"Хи" аймгийн хүн үйлдсэн гэжээ. Энэ "Хи" гэдэг нь эртний Дорнот монголын
"Кидан" угсааны нэг аймгийн нэр байсан бололтой. Хуучир олон янзын
нэртэй.
Үүнд: Төв халхад хуур хийл гэж байгаад хожуу үеэс хуучир гэх
болжээ. Хотхойд , дархад зэрэг умарт монголынхон "Хялгасан хуур",
"Бисанз", Дорнод монголын үзэмчин "Аралт хуур", "Жастуу хоор" гэдэг.
Өмнөд монголын сөнөд "Дөрвөн чихтэй хуур", хорчин "Хорае", өрнөд
монголын дөрвөн ойрдын тасархай халимгууд "Бийваа" гэхчилэн нэрлэдэг.
Эртний
энэ хуур нэг чавхдастай байгаад сүүлдээ хосоор хөглөдөг дөрвөн
чавхдастай болсон. Монгол хуучир угалзтай, зургаан талсттай, модон
бортоготой, иш нь мөн угалзтай, дөрвөн чихтэй морин толгойтой байжээ.
Хуучир
олон янзын нэртэй бөгөөд баруун монголчууд хялгасан хуур, зүүн
монголчууд аралт хуур хэмээн нэрлэж байгаад хожуу үеэс хуучир гэх
болжээ. Эртний хуучир нь нэг чавхдастай байгаад сүүлдээ хосоор хөглөдөг
дөрвөн чавхдастай болжээ. Монгол хуучир угалзтай, чихтэй, морин
толгойтой байв. Одоогийн хуучир хөгжим нь 80 сантиметр урттай бөгөөд
түүнийг улаан зандан болон хар модоор хийдэг. Хуучир нь монгол ардын
дуу, магтаал зэрэгт тохиромжтойн дээр монгол ардын найрал хөгжимд чухал
үүрэг гүйцэтгэдэг. Хуучир хөгжмийн царыг ботгоны болон могойн арьсаар
бүрж хийдэг.
Хуучир хөгжмийн бүтэц нь иш, чих, утас, сойлт, хялгас, нум, тэвх, бортого, цар зэргээс бүтсэн байна.
Хуучирын хөг цараа.
Хуучир тогтмол В хөг буюу /фа-сибемоль/ хөгөөр хөглөгдөнө. Заримдаа С
хөг буюу соль-до хөгөөр хөглөгдөх тохиолдол бий. Дуугарах хүчин чадал
чинээний хувьд бага наймцын сибемоль-оос 3-р наймцын сибемоль хүртэл
дуугарах хүчин чадалтай юм.
Хуучрын өнгө зохицол. Доод
чилхандаа зөөлөн нуугим хүнгэнэсэн дуутай. Дээд чилхандаа шингэндүү
царгимал дуутай боловч, тоглогчдын барил, эв дүй аргаас шалтгаалж,
хуучрын өнгө аяс нарийн цогцолгоо шаарддаг нарийн хөгжим юм.
Нийцтэй тоглогдох бүтээл. Хуучир
хөгжим нь ардын дуу ерөөл магтаал, үлгэр тууль хайлахад илүү
нийцлэлтэйгээс гадна ардын болон зохиолын ямар ч бүтээлийг гоцлох,
хамсран тоглох боломжтой билээ. Морин хуур, шударга, ёочин, лимбэ
хавсарсан монгол ардын найрал хөгжимд чухал үүрэгтэй.
Болормаа-Хуучирын гоцлол
|
|
No comments:
Post a Comment